Przeobrażenia | Cykl spotkań

Cykl seminariów / spotkań o historii kryzysów środowiskowych w Polsce i na świecie.

Prowadzący: Przemysław Wielgosz.

Miejsce: Teatr Powszechny w Warszawie, ul. Zamoyskiego 20
Kolejne spotkania – 21 i 27 listopada o 18:30. WSTĘP WOLNY

PRZEOBRAŻENIA

PRZEOBRAŻENIA. NIENATURALNA HISTORIA KRYZYSÓW ŚRODOWISKOWYCH

Naomi Klein napisała w tytule jednej ze swoich książek, że kryzys klimatyczny zmienia wszystko. Niestety, jak dotąd nie zmienił dominującej od jakiegoś czasu na Zachodzie niewiary w możliwość zmiany świata na lepsze. Wydaje się, że jeszcze ją pogłębił. Przyczynia się do tego bierność globalnych elit, obłudnie podlana ich zatroskaną klimatem retoryką. Coraz więcej osób pogodziło się z przekonaniem, że jako gatunek nie przetrwamy nadciągających fal upałów, roztopienia pokrywy lodowej, zaburzeń prądów morskich i anomalii pogodowych. Także wiele osób zaangażowanych w ruchy klimatyczne uważa, że zagłada życia na ziemi jest przesądzona, że sprawy zaszły za daleko i nic już nie da się zrobić. Czy można zmienić ten nastrój schyłku? I jak to zrobić?

Być może powracając do odległej przeszłości. Historia ludzkości pełna jest bowiem kryzysów środowiskowych – ekologicznych, zdrowotnych, klimatycznych. Za każdym razem siały one zniszczenie, ale także bywały punktem wyjścia do zmian na lepsze. Ta historia uczy nas, że za każdym razem – nawet w obliczu sił natury – ludzie mają możliwość wyboru. O tym czy susza, anomalie pogodowe, epidemia lub głód przyniosą śmierć, czy odrodzenie decyduje nie skala samego kryzysu, ale odpowiedź na jaką w jego obliczu decydują się społeczeństwa. W cyklu „Przeobrażenia. Nienaturalna historia kryzysów środowiskowych” przyjrzymy się temu w jak różny sposób różne społeczeństwa odpowiadały na kryzys i jak różne były konsekwencje dokonywanych przez nie wyborów. Sięgniemy daleko w przeszłość – do epidemii czarnej śmierci i końca średniowiecznego optimum klimatycznego w XIV wieku, i do historii która wydarza się dziś w Syrii i Strefie Gazy. Przyjrzymy się różnym odpowiedziom na XVII-wieczne małe zlodowacenie w Europie i Azji oraz skutkom różnych strategii uruchamianych w obliczu oscylacji południowopacyficznej El-Nino w czasach przedkolonialnych oraz w epoce kolonialnej. Zapytamy co mają burze piaskowe na amerykańskim środkowym zachodzie, do gospodarki wolnorynkowej.

Będziemy się spotykać raz w miesiącu od maja 2024. Każde spotkanie będzie miało formę seminarium z wykładem-prezentacją wprowadzającym do dyskusji.

SPOTKANIE 1

Spotkanie 1: Królestwo Anarchii

Środa, 8 maja o godzinie 19:00

Teatr Powszechny im. Zygmunta Huebnera w Warszawie, ul. Zamoyskiego 20.

WSTĘP WOLNY >>>>WYDARZENIE FB<<<<

Na pierwszym spotkaniu gościem Przemysława Wielgosza będzie historyk Michał Pospiszyl, z którym przyjrzymy się Polsce tuż po kulminacji małej epoki lodowcowej. Po stuleciu wojen, epidemii i klęsk naturalnych na początku osiemnastego wieku Polska była państwem niemal upadłym. Ciągłe konflikty wewnętrzne, brak silnej administracji, dużej stałej armii i efektywnej kontroli granic, przyczynił się do powstania obrazu ówczesnej Rzeczpospolitej jako „królestwa anarchii”. Chociaż dotychczasowa narracja historyczna utożsamiała ten upadek państwa z katastrofą społeczną, z licznych źródeł wynika, że sytuacja, jeśli nie była całkiem odwrotna, to przynajmniej bardziej skomplikowana. Brak scentralizowanych aparatów represji sprawiał, że właściwie nie istniała kontrola przepływów ludności, a osiemnastowieczna Polska (z jej niewykorzystanymi bogactwami naturalnymi) stała się atrakcyjnym miejscem dla setek tysięcy chłopów, Żydów, menonitów czy staroobrzędowców uciekających z Rosji, Prus, Austrii lub Turcji.

Przemysław Wielgosz – dziennikarz, wydawca i kurator. Redaktor naczelny polskiej edycji „Le Monde diplomatique” oraz serii książkowych: Biblioteki „Le Monde diplomatique” i Biblioteki Alternatyw Ekonomicznych. W wydawnictwie RM jest redaktorem merytorycznym serii Ludowa Historia Polski. Publikował m.in. w „Wiadomościach Kulturalnych”, „Trybunie”, „Przekroju”, „Piśmie”, „Guardianie”, „Aspen Review” i „Freitagu”. Jest m.in. autorem książek Opium globalizacji (2004), Witajcie w cięższych czasach (2020) oraz Gry w rasy. Jak kapitalizm dzieli, by rządzić (2021), nominowanej do Nagrody Literackiej „Nike” 2022; redaktorem i współautorem książek Koniec Europy jaką znamy (2013), TTIP – pułapka transatlantycka (2015), Dyktatura długu (2016), Realny kapitalizm. Wokół teorii kapitału monopolistycznego (2018), Pandemia kapitalizmu (2021), Ekonomie przyszłości (2021). W 2022 roku był kuratorem cykli Ekonomie przyszłości w Biennale Warszawa, Ludowa Historia Polski w Strefie WolnoSłowej oraz Historie ludzi bez historii w Teatrze ósmego Dnia.

Michał Pospiszyl – historyk, adiunkt w Instytucie Studiów Politycznych PAN. Autor lub współautor trzech książek, między innymi Rozkład. Esej o związkach państwa i patogenów (PWN 2021). Stypendysta IWM (2020/21), finalista nagrody Barbary Skargi (2021). Aktualnie przygotowuje książkę dotyczącą społecznej i środowiskowej historii wschodnioeuropejskich mokradeł (wyd. Czarne). Mieszka w Puszczy Białowieskiej.

SPOTKANIE 2

Spotkanie 2: Klimat, zaraza i siła podporządkowanych

Środa, 26 czerwca o godzinie 18:30

MAŁA SCENA, Teatr Powszechny im. Zygmunta Huebnera w Warszawie, ul. Zamoyskiego 20.

WSTĘP WOLNY >>>>WYDARZENIE FB<<<<
ZAPISZ SIĘ: https://forms.gle/JWX87NXmrcbikEhB8

Blisko 700 lat temu świat europejski stanął na progu zagłady. Ochłodzenie klimatu przyczyniło się do załamania gospodarczego, głodu i nakręcenia konfliktów o kurczące się zasoby. Jednocześnie przez kontynent przeszła bezprecedensowa epidemia czarnej śmierci, która zabiła niemal trzecią część ówczesnej populacji. W odpowiedzi na tę serię katastrof środowiskowych wybuchła potężna fala społecznych rebelii. Od miejskiego powstania Ciompich we Florencji przez chłopską Żakerię we Francji, aż do ludowych wojen w Anglii (Powstanie Walta Tylera) i Czechach (Rewolucja husycka) kolejne ciosy rozbiły stary feudalny porządek. Ekstremalny kryzys środowiskowy w połączeniu z radykalnym wzrostem siły klas podporządkowanych doprowadziły do jednej z najważniejszych rewolucji naszej ery.

W efekcie niezwykłego sojuszu niszczycielskich sił natury i emancypacyjnych aspiracji klas plebejskich świat nie tylko nie uległ zagładzie, ale pod wieloma względami zmienił się na lepsze. Sytuacja ekonomiczna i pozycja polityczna europejskiej biedoty poprawiła się na niemal 200 lat. Czy historia rewolucji XIV wieku może się nam przydać w obliczu globalnego ocieplenia i pandemii? Czy można ją nazwać odległym zwierciadłem współczesności jak zrobiła to amerykańska historyczka Barbara W. Tuchman? A jeśli tak, to co w nim widzimy? Na te, między innymi pytania, odpowiemy podczas drugiego spotkania z cyklu „Przeobrażenia. Nienaturalna historia kryzysów środowiskowych”.

Dr hab. Michał Rauszer – antropolog, wykłada na Uniwersytecie Warszawskim, autor książek „Bękarty pańszczyzny” (2020), „Siła podporządkowanych” (2021) i „Ludowy antyklerykalizm” (2023).

SPOTKANIE 3

Spotkanie 3: Klimat i Kanibale. Kolonizatorzy odkrywają Amerykę. Gościni: dr Iwona Krupecka

Środa, 16 października o godzinie 18:30

FOYER DUŻEJ SCENY, Teatr Powszechny im. Zygmunta Huebnera w Warszawie, ul. Zamoyskiego 20.

WSTĘP WOLNY >>>>WYDARZENIE FB<<<<

Od momentu, gdy pierwszy Europejczyk postawił stopę na skrawku ziemi „Nowego Świata”, zaczęły plenić się opisy: zwierząt, roślin, ludzi, terenu, zjawisk przyrodniczych. Opisy często ujęte w kategorii „klimatu”, opisy, które opisami były tylko pozornie. Za niby-obiektywną kategorią klimatu: gorącego, zimnego czy umiarkowanego, kryły się bowiem tezy antropologiczne, a ich konsekwencją miało być rzekomo „naturalne” panowanie człowieka europejskiego nad człowiekiem klimatu gorącego czy zimnego. Bujność amerykańskiej przyrody, odmienność gatunków czy „zadziwiające” ukształtowanie terenu mogły być zinterpretowane zarówno jako oznaka pozytywna (świat młody, nowy, płodny), jak i negatywna (wszelki nadmiar jako przekroczenie normy). W renesansowej teorii klimatów nie ma neutralnego opisu: puma nie jest po prostu pumą, ale jest nie-lwem, na rajskich plażach grasują naturalni kanibale, a tropikalna Ameryka jest oczywiście naga.

O tym wszystkim, a także o konsekwencjach kolonialnej teorii oraz praktyki przekształcania klimatu i natury rozmawiać będziemy z filozofką Iwoną Krupecką podczas trzeciego spotkania z cyklu Przeobrażenia. Nienaturalna historia kryzysów środowiskowych.

Wykład:
Dr Iwona Krupecka, filozofka i historyczka filozofii, adiunktka w Instytucie filozofii Uniwersytetu Gdańskiego, autorka książki „Kartezjusz i kanibale” (2021).

Prowadzenie:
Przemysław Wielgosz, redaktor naczelny Le Monde diplomatique – edycja polska, autor ksiązki „Gra w rasy” (2021).

SPOTKANIE 4

Spotkanie 4: „𝗦́𝘄𝗶𝗮𝘁 𝘀𝗼𝗹𝗶𝗱𝗮𝗿𝗻𝗼𝘀́𝗰𝗶 𝗽𝗹𝗮𝗻𝗲𝘁𝗮𝗿𝗻𝗲𝗷”? 𝗚𝗹𝗼𝗯𝗮𝗹𝗻𝘆 𝗸𝗿𝘆𝘇𝘆𝘀 𝗲𝗸𝗼𝗹𝗼𝗴𝗶𝗰𝘇𝗻𝘆 𝘇 𝗽𝗲𝗿𝘀𝗽𝗲𝗸𝘁𝘆𝘄𝘆 𝘀𝗼𝗰𝗷𝗮𝗹𝗶𝘀𝘁𝘆𝗰𝘇𝗻𝗲𝗷

Środa, 28 października o godzinie 18:30

FOYER DUŻEJ SCENY, Teatr Powszechny im. Zygmunta Huebnera w Warszawie, ul. Zamoyskiego 20.

WSTĘP WOLNY >>>>WYDARZENIE FB<<<<

W 1969 roku Sekretarz generalny ONZ U Thant zaprezentował raport, otwierający się słowami: “po raz pierwszy w historii ludzkości mamy do czynienia z kryzysem w skali światowej – kryzysem środowiska życia człowieka”. Przełom lat 60. i 70. to czas rosnącej świadomości, że problemy ekologiczne, wywołane działalnością człowieka mają charakter globalny, zagrażający ziemskim ekosystemom i w rezultacie – gatunkowi ludzkiemu. Publikacje takie jak 𝘚𝘪𝘭𝘦𝘯𝘵 𝘴𝘱𝘳𝘪𝘯𝘨 czy 𝘎𝘳𝘢𝘯𝘪𝘤𝘦 𝘸𝘻𝘳𝘰𝘴𝘵𝘶 ukazywały, jak produkcja przemysłowa, czy coraz bardziej uprzemysłowione rolnictwo obciążają środowisko, prowadząc do nieodwracalnych często zniszczeń i wyczerpywania nieodnawialnych zasobów. Był to też okres tworzenia pierwszych masowych ruchów ekologicznych, a kwestie związane z ochroną środowiska zaczęto postrzegać w coraz większym stopniu jako wyzwanie polityczne. W 1972 Konferencję ONZ w Sztokholmie zorganizowano pod znamiennym hasłem “mamy tylko jedną ziemię”.

Wiele problemów ekologicznych postrzegano jako bezpośrednią konsekwencję systemu kapitalistycznego, opartego o stale rosnącą produkcję i konsumpcję, korzystającego w sposób marnotrawny z surowców nieodnawialnych i innych zasobów Ziemi i wytwarzającego przy tym ogromne ilości odpadów. Jak wskazują niemieccy badacze Ulrich Brand i Markus Wissen, kryzys początku lat 70.. “otworzył okienko możliwości”, by dokonać radykalnej zmiany hegemonicznego systemu polityczno-ekonomicznego.

Z perspektywy wielu przedstawicieli lewicy kryzys ten był postrzegany jako szansa upowszechnienia na skalę światową socjalizmu. W czasie wykładu przyjrzymy się propozycjom takiego modelu socjalizmu, który łączyłby w sobie walkę o sprawiedliwość społeczną z postulatami ekologicznymi. Wysłuchamy głosów formułowanych w państwach socjalistycznych Europy Środkowej i Wschodniej, jak również przez lewicowych myślicieli i polityków z Europy Zachodniej a także przez działaczy i naukowców z państw Globalnego Południa. Porozmawiamy też o kryzysie ekologicznym doświadczanym przez państwa socjalistyczne i powodach, dla których “okienko możliwości”, o którym wspominają Brand i Wissen, zamknęło się tak szybko. Poszukamy też tych wątków myśli socjalistycznej lat 70., które wciąż są aktualne i stanowić mogą źródło inspiracji do walki z współczesnym kryzysem społecznym i ekologicznym.

Wykład:
dr Weronika Parfianowicz – członkini Zakładu Historii Kultury IKP UW, Pracowni Studiów Miejskich i Zespołu badań nad teoriami oraz praktykami socjalizmu i komunizmu. Zajmuje się mieszkalnictwem, historią nowoczesnej kultury czeskiej i problematyką środkowoeuropejską, a także ideą postwzrostu i ekologicznymi wątkami myśli socjalistycznej.

Prowadzenie:
Przemysław Wielgosz, redaktor naczelny Le Monde diplomatique – edycja polska, autor ksiązki „Gra w rasy” (2021).

SPOTKANIE 5

Spotkanie 5: 𝗞𝗮𝗿𝘁𝗼𝗴𝗿𝗮𝗳𝗶𝗲 𝗽𝗿𝘇𝗲𝗺𝗼𝗰𝘆. 𝗗𝘇𝗶𝗮ł𝗮𝗻𝗶𝗮 𝘄𝗼𝗯𝗲𝗰 𝗹𝘂𝗱𝘇𝗶 𝗶 𝗻𝗶𝗲-𝗹𝘂𝗱𝘇𝗶 𝘄 𝗦𝘁𝗿𝗲𝗳𝗶𝗲 𝗚𝗮𝘇𝘆. Wykład Marii Wodzińskiej.

Czwartek, 21 listopada, początek o godzinie 18:30

FOYER DUŻEJ SCENY, Teatr Powszechny im. Zygmunta Huebnera w Warszawie, ul. Zamoyskiego 20.

WSTĘP WOLNY >>>>WYDARZENIE FB<<<<

Achille Mbembe zadawał w głośnym eseju z 2010 roku pt. 𝘕𝘦𝘬𝘳𝘰𝘱𝘰𝘭𝘪𝘵𝘺𝘬𝘢 pytanie o to, „jaka jest relacja między polityką a śmiercią w systemach, które mogą funkcjonować wyłącznie w warunkach stanu wyjątkowego”. Czy i w jaki sposób można włączyć do refleksji na temat relacji między polityką a śmiercią działania, które bezpośrednio nie dotyczą jedynie ludzi. Strefa Gazy jest w tym kontekście przykładem emblematycznym. To przestrzeń precyzyjnie wydzielona, obudowana murami i zaporami, otoczona infrastrukturą militarną, do której wiedzie system checkpointów i przejść granicznych. To także miejsce, w którym mamy do czynienia z nieustanną kontrolą nad ciałami, prowadzoną na wszystkich możliwych poziomach i przez niemalże wszystkich obecnych tam aktorów – wojsko i pozostałe służby państwowe, oraz wszechobecne elementy infrastruktury, technologie graniczne i militarne, zaprojektowane do inwigilacji i stałego nadzoru. Co jednak kluczowe, Strefa Gazy jest poddawana nieustannej „spadającej z nieba” przemocy. Mamy tam do czynienia ze spadającymi z góry, w konkretny punkt, pociskami niosącymi śmierć ludziom, jak i z herbicydowymi opryskami, również rozpylanymi z powietrza, które zadają śmierć nie-ludziom.

W ramach spotkania postaramy się stworzyć swoistą mapę praktyk, których celem jest zabicie, zniszczenie, zatrucie czy skażenie. Zastanowimy się nad tym, czy filozofia polityki jest w stanie opisać sytuację w Strefie Gazy i czy możliwe jest wpisanie do niej szeroko rozumianej natury i aktorów nie-ludzkich.

Wykład: Maria Wodzińska PhD – doktorka nauk humanistycznych, niezależna badaczka.

Prowadzenie i moderacja:
Przemysław Wielgosz, redaktor naczelny Le Monde diplomatique – edycja polska, autor ksiązki „Gra w rasy” (2021).

SPOTKANIE 6

Spotkanie 6: 𝗚𝗹𝗼𝗯𝗮𝗹𝗻𝗲 𝗷𝗮̨𝗱𝗿𝗼 𝗰𝗶𝗲𝗺𝗻𝗼𝘀́𝗰𝗶. 𝗞𝗼𝗹𝗼𝗻𝗶𝗮𝗹𝗶𝘇𝗺, 𝗴ł𝗼́𝗱 𝗶 𝗻𝗮𝗿𝗼𝗱𝘇𝗶𝗻𝘆 𝗻𝗼𝘄𝗼𝗰𝘇𝗲𝘀𝗻𝗼𝘀́𝗰𝗶. Wykład Przemysława Wielgosza

Środa, 27 listopada, początek o godzinie 18:30

Teatr Powszechny im. Zygmunta Huebnera w Warszawie, ul. Zamoyskiego 20.

WSTĘP WOLNY >>>>WYDARZENIE FB<<<<

A może to kryzys klimatyczny i kolonializm w czasach brytyjskiej hegemonii pod rządami królowej Wiktorii stworzyły współczesny świat? Na pewno ich splot stoi za podziałem planety na biedne Południe i bogatą Północ. Widać to przecież „gołym okiem”. Tam gdzie sięgała władza zachodnich imperiów, społeczeństwa postkolonialne ciągle mierzą się nie tylko z ubóstwem, ale też z katastrofą ekologiczną. Uderzające jest, że zmiany klimatyczne wypędzają dziś z domów miliony osób właśnie z krajów będących kiedyś perłami w koronach europejskich monarchii. Czy oznacza to, że wciąż tkwimy w epoce późnowiktoriańskiej?

W swojej prekursorskiej książce „Późnowiktoriański holokaust” amerykański geograf i historyk Mike Davis szuka odpowiedzi na pytanie jak to się stało, że kraje takie jak Indie czy Chiny, które jeszcze w końcu XVIII wieku przewyższały Europę pod względem rozwoju gospodarczego i poziomu życia, zostały zepchnięte na peryferia świata. Według Davisa korzeni współczesnych nierówności należy szukać w ukształtowanym w drugiej połowie XIX wieku splocie zbrojnej dominacji Zachodu, narzucanej przez Imperium Brytyjskie liberalno-maltuzjańskiej ideologii i protekcjonistycznej praktyce ekonomicznej oraz kryzysie klimatycznym związanym z zaostrzeniem zjawiska El Niño (oscylacji południowopacyficznej). Następstwem tych procesów były klęski głodu, które ogarnęły świat w ostatnich trzech dekadach XIX wieku pochłaniając ok. 60 milionów istnień. Klęska ta nie stanowiła jedynie epizodu w historii jednego stulecia. Mieszanka kolonializmu, kapitalizmu i ideologicznej arogancji stworzyła jeden z najbardziej ludobójczych systemów w historii ludzkości, który w dużym stopniu istnieje i działa także obecnie. Czy oznacza to, że późnowiktoriański holokaust może się powtórzyć? Co łączy nowoczesny kapitalizm i kryzys klimatyczny? Dlaczego przedkolonialne społeczeństwa radziły sobie z cyklicznymi nawrotami suszy? Czy dekolonizacja jest kluczem do złagodzenia skutków kryzysów środowiskowych?

Wykład:
Przemysław Wielgosz, redaktor naczelny Le Monde diplomatique – edycja polska, autor ksiązki „Gra w rasy” (2021).

Prowadzenie i moderacja:
red. Roman Kurkiewicz

KPO DLA KULTURY

Spotkania oraz podcasty z cyklu „Przeobrażenia. Nienaturalna historia kryzysów środowiskowych” zostały sfinansowane przez Unię Europejską NextGenerationEU

Spotkania odbywają się w ramach projektu RE-THINK THE CHALLENGE finansowanego przez Allianz Foundation.

tak

nie

tak

nie

tak